Co należy zrobić, aby skorzystać z urlopu ojcowskiego?

Pracownik-ojciec wychowujący dziecko, który chce skorzystać z urlopu ojcowskiego (tacierzyńskiego), powinien wystąpić z pisemnym wnioskiem do pracodawcy o przyznanie urlopu ojcowskiego. We wniosku pracownik podaje wiek dziecka oraz okres, w którym chciałby z urlopu skorzystać.

W przypadku osoby niebędącej pracownikiem, a podlegającej ubezpieczeniu chorobowemu, wniosek o przyznanie urlopu ojcowskiego należy złożyć do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ten wniosek powinien być skierowany najpóźniej 7 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Wniosek pracownika złożony w terminie ustawowym jest wiążący dla pracodawcy. Oznacza to, że ani pracodawca, ani ZUS nie mogą odmówić udzielenia urlopu ojcowskiego. Nie mogą też zakwestionować terminu urlopu wskazanego we wniosku.

Kto jest uprawniony do skorzystania z urlopu ojcowskiego?

Z dobrodziejstwa urlopu ojcowskiego skorzystać może wyłącznie ten mężczyzna, który w świetle przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest ojcem. Ponadto prawo do urlopu ojcowskiego, a w konsekwencji prawo do zasiłku, mają przede wszystkim osoby pozostające w stosunku pracy (pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru, spółdzielczej umowy o pracę), ale także inne osoby ubezpieczone, które podlegają dobrowolnie lub obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu.

• Takiego prawa nie będzie miał zatem mąż matki niebędący ojcem dziecka (gdy nie przysposobił dziecka), czy też partner, który formalnie dziecka nie uznał.
  
  
• Z takiego urlopu nie będzie także mógł skorzystać ojciec, który nie ma możliwości faktycznego zaopiekowania się dzieckiem.

Wymiar podstawowego urlopu tacierzyńskiego

• Pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego (tacierzyńskiego), nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia.
  
  
• Jeżeli urlop ojcowski nie zostanie wykorzystany przez pracownika w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia dziecka, wówczas bezpowrotnie przepada.

Wymiar urlopu ojcowskiego – w przeciwieństwie do wymiaru urlopu macierzyńskiego – nie jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych przy porodzie przez matkę i wynosi odpowiednio:

• od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2011 r. – 1 tydzień;
• od 1 stycznia 2012 r. – 2 tygodnie.

Prawo do urlopu, a także zasiłku ojcowskiego za okres urlopu ojcowskiego, jest odrębne od praw matek oraz niezależne od ewentualnego korzystania z podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Oznacza to, że pracownik-ojciec wychowujący dziecko może skorzystać z urlopu ojcowskiego zarówno w czasie korzystania przez matkę dziecka z urlopu macierzyńskiego, jak i po wykorzystaniu przez nią przysługującego jej urlopu. Ważny jest tutaj tylko i wyłącznie wiek dziecka.

Tydzień urlopu ojcowskiego w prawie pracy równa się 7 dniom kalendarzowym, co oznacza, że tydzień urlopu rozpoczęty w poniedziałek zakończy się w niedzielę, nawet jeżeli w tygodniu jest tylko 5 dni roboczych.

Co do zasady kobieta nie może zrzec się prawa do urlopu macierzyńskiego, gdyż ma on służyć przede wszystkim ochronie zdrowia jej i dziecka. Kodeks pracy dopuszcza jednak możliwość częściowej rezygnacji z takiego urlopu na rzecz ojca dziecka. Otóż pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko.

Możliwość rezygnacji z części urlopu przez matkę jest ściśle uzależniona od tego, czy ojciec skorzysta z pozostałej części tego urlopu. W przypadku gdy nie ma pracownika-ojca wychowującego dziecko, z którym pracownica mogłaby podzielić urlop macierzyński, albo pracownik-ojciec wychowujący dziecko nie chce partycypować w korzystaniu z urlopu macierzyńskiego, pracownica musi wykorzystać przysługujący jej urlop macierzyński w pełnym wymiarze.

Pracownica obowiązana jest zgłosić pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Zanim to nastąpi pracownik-ojciec wychowujący dziecko musi wystąpić na piśmie do swojego pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu macierzyńskiego. We wniosku pracownik wskazuje termin rozpoczęcia korzystania z należnej mu części urlopu macierzyńskiego, który przypada bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę oraz dołącza zaświadczenie, że matka dziecka korzystała z urlopu macierzyńskiego po porodzie co najmniej 14 tygodni i oświadczenie matki dziecka o rezygnacji z pozostałej części urlopu. Pracodawca ma obowiązek taki wniosek uwzględnić.

Pracodawca zatrudniający pracownika-ojca ma obowiązek wystawić zaświadczenie potwierdzające termin wskazany przez zainteresowanego we wniosku. Powinien to uczynić na tyle szybko, by matka dziecka mogła we wskazanym wyżej 7-dniowym terminie złożyć je swemu pracodawcy wraz z wnioskiem w sprawie rezygnacji z urlopu.

Pracownik-ojciec dziecka ma także dodatkową możliwość skorzystania z części urlopu macierzyńskiego wówczas, gdy pracownica wymaga opieki szpitalnej. Aby jednak mógł skorzystać z takiego urlopu muszą być spełnione dwa warunki:
1. pracownica wykorzystała co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego,
2. pracownica wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

Urlop macierzyński przysługujący ojcu w związku ze złym stanem zdrowia matki tym różni się od zwykłego wykorzystania przez niego części urlopu macierzyńskiego, że może z tego prawa skorzystać już po 8 tygodniach urlopu macierzyńskiego matki, a nie dopiero po upływie 14 tygodni.
Część urlopu macierzyńskiego ojca nie może być dłuższa niż okres, w którym pracownica przebywa w szpitalu, zaś łączny wymiar urlopu wykorzystanego przez pracownicę i pracownika-ojca wychowującego dziecko nie może przekroczyć wymiaru maksymalnego.

Wyjątkową sytuacją, w której ojciec dziecka może skorzystać z urlopu macierzyńskiego jest także śmierć matki w czasie urlopu macierzyńskiego. Wówczas przysługuje mu taki urlop w wymiarze nie większym, niż maksymalny wymiar urlopu macierzyńskiego przysługujący matce.

Dodatkowy urlop macierzyński

Matka dziecka ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, z którego w pewnych wypadkach może skorzystać także ojciec dziecka. Wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego przedstawia się następująco:

1. urodzenie jednego dziecka przy porodzie: w roku 2011 - do 2 tygodni; w roku 2012 i 2013 - do 4 tygodni; od roku 2014 - do 6 tygodni;
2. urodzenie więcej niż jednego dziecka przy porodzie: w roku 2011 - do 3 tygodni; w roku 2012 i 2013 - do 6 tygodni; od roku 2014 - do 8 tygodni.

Dodatkowy urlop macierzyński może zostać wykorzystany bezpośrednio po urlopie podstawowym i musi obejmować co najmniej jeden pełny tydzień. Ponadto w tym wypadku należy obowiązkowo złożyć pracodawcy na piśmie wniosek o dodatkowy urlop macierzyński, najpóźniej na 7 dni przed jego rozpoczęciem. Ważne jest, że jeżeli pracownik zdecyduje się na jego wykorzystanie, pracodawca nie może mu odmówić.

Z dodatkowego urlopu macierzyńskiego może skorzystać także pracownik-ojciec wychowujący dziecko. Możliwe jest to w dwóch przypadkach:

1. gdy matka po wykorzystaniu 14 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego rezygnuje z jego pozostałej części na rzecz ojca dziecka; wówczas z pozostałej części urlopu podstawowego, a także z urlopu dodatkowego korzysta ojciec;
2. gdy pracownica-matka wykorzystała cały przysługujący jej urlop macierzyński; wówczas z urlopu dodatkowego może skorzystać zarówno matka jak i ojciec.

Jeżeli to ojciec chce skorzystać z takiego urlopu, we wniosku składanym do swojego pracodawcy wskazuje termin, w którym matka dziecka wykorzystała cały przysługujący jej wymiar urlopu macierzyńskiego.
Dodatkowy urlop macierzyński nie może być dzielony pomiędzy oboje rodziców. Jeżeli jedno z nich zacznie korzystać z urlopu, musi wykorzystać go do końca, bez możliwości rezygnacji z jego części na rzecz drugiego rodzica.

Pracownik-ojciec wychowujący dziecko przysposobione ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 1 tygodnia (od 1 stycznia 2012 r. jego wymiar zwiększy się do 2 tygodni), nie dłużej jednak niż do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia.

Urlop ojcowski przysługuje dopiero po wydaniu przez sąd orzeczenia o przysposobieniu dziecka, nie przysługuje natomiast w okresie trwania postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.

Prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi – zarówno matce jak i ojcu – który przyjął dziecko na wychowanie i równocześnie wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia. Prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje także pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem.

Rodzice nie mogą korzystać z takiego urlopu równocześnie. Możliwy jest podział tego okresu na dwoje rodziców, ale jednorazowo tylko jedno z nich może na takim urlopie przebywać.

Wymiar tego urlopu przedstawia się następująco:

• 20 tygodni w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
• 31 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,
• 33 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,
• 35 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,
• 37 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci.

Urlop ten może jednak zostać wykorzystany najpóźniej do czasu ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia.

W przypadku urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nie ma ograniczeń dotyczących wykorzystania pewnej części tego urlopu przez matkę – co oznacza, że całość takiego urlopu może wykorzystać pracownik-ojciec.

Pracownicy przyjmujący dzieci na wychowanie lub przysposabiający dzieci również mają prawo do dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, którego wymiar w 2011 roku wynosi 2 tygodnie w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka i 3 tygodnie w przypadku przyjęcia na wychowanie dwojga lub więcej dzieci.

Do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego stosuje się także odpowiednio niektóre przepisy dotyczące podstawowego urlopu macierzyńskiego i w związku z tym:

Za czas podstawowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach i warunkach określonych w ustawie z dnia z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.).

Zasiłek macierzyński przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru składek – w praktyce jest to 100% wynagrodzenia otrzymywanego przed przejściem na urlop ojcowski.

W razie śmierci matki lub porzucenia przez nią dziecka prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje ojcu dziecka (jeżeli jest ubezpieczony), jeżeli w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przerywa zatrudnienie.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego ma również ojciec dziecka, w przypadku gdy matka rezygnuje z części urlopu macierzyńskiego (po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego). W tej sytuacji ojciec dziecka otrzymuje zasiłek macierzyński za pozostały do wykorzystania okres urlopu macierzyńskiego.

• Co do zasady zasiłek macierzyński jest wypłacany na podstawie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przewidywaną datę porodu lub skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka oraz oświadczenia ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka.
  
  
• W razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka, dowodem wymaganym do wypłaty zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonemu ojcu dziecka, który zaopiekuje się małym dzieckiem, jest - oprócz skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka - dodatkowo zaświadczenie płatnika zasiłku o okresie wypłaty zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonej, matce dziecka, a w przypadku porzucenia przez nią dziecka - oświadczenie o porzuceniu dziecka.

Przewidziana ochrona dla pracownika

Do pracownika-ojca w okresie korzystania przez niego z urlopu ojcowskiego odpowiednio stosuje się przepisy związane z rodzicielstwem. I tak:

1. w czasie pobytu  pracownika-ojca na udzielonym mu urlopie ojcowskim  pracodawca nie może  wypowiedzieć mu umowy o pracę;
2. tydzień urlopu ojcowskiego odpowiada 7 dniom kalendarzowym;
3. pracownik po zakończeniu urlopu ojcowskiego będzie miał zagwarantowany powrót na  swoje dotychczasowe, ewentualnie równorzędne stanowisko z niezmienionym wynagrodzeniem za pracę;
4. na wniosek pracownika pracodawca ma obowiązek udzielić mu bezpośrednio po powrocie  z urlopu ojcowskiego jego urlopu wypoczynkowego.

Stan prawny: czerwiec 2011 r.

Podstawa prawna: